Rodzicu, jak często możesz powiedzieć o swoim dziecku: „Całymi dniami siedzi w pokoju”, „Nic nie robi”, „Z nikim nie rozmawia”, „cały czas jest zdenerwowany”. Jeśli to zdarza się prawie codziennie, warto zastanowić się i sprawdzić czy dziecko nie ma jakichś problemów psychicznych.
Jeśli dziecko do tej pory było radosne i aktywne, nagle zaczęło zmieniać swoje zachowanie – stało się apatyczne, ma ciągle obniżony nastrój albo jest wyjątkowo drażliwe i kłótliwe, uważa, że nic nie sprawia mu przyjemności i stan taki trwa przynajmniej 2 tygodnie, to pora zbadać przyczyny takiego stanu rzeczy. Być może twoje dziecko cierpi na depresję. Choroba ta bardzo silnie wpływa na postrzeganie młodego człowieka, staje się on bardziej krytyczny w stosunku do siebie i/albo innych, jest wybuchowy, ma zaburzenia koncentracji i odczuwa nieracjonalne poczucie winy. Niestety u chorych na depresję pojawiają się też myśli i tendencje samobójcze. Jak pokazują statystyki choroby psychiczne są na pierwszym miejscu wśród powodów popełnienia samobójstwa.
Niestety systematycznie wzrasta też liczba samobójstw popełnianych przez coraz młodsze dzieci. Samobójstwa stanowią trzecią (po wypadkach i nowotworach) przyczynę zgonów wśród młodych ludzi. Według danych WHO 90% aktów samobójczych dokonują osoby w nastroju lub stanie depresyjnym. Dlatego tak ważne jest obserwowanie bliskich osób i zmian w ich zachowaniu. Życie ludzkie jest największą wartością. Dlatego też ustanowiono Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom, aby zwiększać świadomość społeczną na temat zjawiska samobójstw, ich przyczyn psychologicznych i socjologicznych. Samobójstwo jest niezwykle trudnym tematem, jednak nie wolno go pomijać. Niestety obecnie w Polsce nadal często bywa przemilczany. Problem chorób psychicznych, między innymi depresji, jest bagatelizowany czy wręcz ośmieszany. Wizyta u specjalisty, która winna być tak samo traktowana jak pójście do lekarza, jest tematem wstydliwym.
Nie można postrzegać problemu samobójstwa tylko w kontekście śmierci, gdyż jest to proces zachodzący w człowieku często o wiele wcześniej niż udana próba samobójcza.
Jakie są czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa:
- nastawienie na osiągnięcia w nauce; wysokie wymagania przy braku wsparcia
- bezosobowe relacje nauczycieli z uczniami i rodzicami, obojętność lub wrogość
- konflikty rodzinne
- nieznajomość problemów i potrzeb dzieci
- chaos i brak dyscypliny lub nadmierna dyscyplina i restrykcje
- przemoc rówieśnicza i brak zdecydowanej reakcji na nią ze strony dorosłych
- tolerowanie lub niezauważanie używania przez dzieci środków psychoaktywnych
- choroba psychiczna dziecka
- brak oferty zajęć rozwijających zainteresowania dzieci
- brak oferty pomocy psychologiczno-pedagogicznej
Samobójstwa rzadko występują nagle. Pojawiają się jako rezultat dłuższego procesu, gdy stałej ekspozycji na poważne czynniki ryzyka nie równoważy wpływ istotnych czynników chroniących. Im dłuższy czas działania czynników ryzyka, tym większe zagrożenie samobójstwem.
Przy braku wsparcia i pomocy uczeń może uznać swoją sytuację za beznadziejną i zacząć poszukiwać drogi ucieczki od cierpień, na której wyodrębniamy zwykle trzy etapy:
- Myśli samobójcze to rozważania, że dobrze byłoby nie żyć, fantazjowanie o własnej śmierci i jej wpływu na inne osoby
- Zamiary (tendencje) samobójcze to podjęcie decyzji i poszukiwanie informacji o skutecznych sposobach odebrania sobie życia a także testowanie ich (czasami dochodzi do kilku prób samobójczych, o których nikt nie wie)
- Samobójstwo dokonane
Co powinno zaniepokoić rodzica?
- wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, odwracanie się od nich;
- zainteresowanie lub wręcz zaabsorbowanie śmiercią;
- wyraźne zmiany osobowości i nastroju;
- trudności z koncentracją;
- trudności w szkole; obniżenie jakości pracy i ocen;
- zmiana dotychczasowych zwyczajów dotyczących jedzenia i snu
- utrata zainteresowania rozrywkami;
- częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, przeważnie powiązane z emocjami,
- nieustanne znudzenie;
- utrata zainteresowań dla rzeczy i spraw, o które dotychczas młody człowiek się troszczył
A przed wszystkim sygnałami wysokiego zagrożenia są:
- rozmowy o samobójstwie lub jego planowaniu
- wzrost impulsywności: nagłe impulsywne działania, jak akty agresji,
- przemocy, zachowania buntownicze
- nagłe ekscesy alkoholowe lub narkotykowe (będące próbą „znieczulenia się w cierpieniu” lub formą wołania o pomoc)
- odrzucanie pomocy; poczucie, że udzielenie pomocy jest już niemożliwe
- oskarżanie się: „Jestem złym człowiekiem”
- wypowiadanie komunikatów na temat beznadziejności życia, braku wyjścia, własnej bezwartościowości;
- odrzucanie otrzymywanych pochwał lub nagród
- wypowiadanie co jakiś czas komunikatów typu: „Niedługo przestanę być dla ciebie problemem”, „To nie ma znaczenia”, „To już na nic się nie zda” lub „Już się nie zobaczymy”
- nagłe przejście z depresji do stanu pogody i zadowolenia. Zwykle oznacza to, że uczeń, po okresie walki wewnętrznej, podjął już decyzję o ucieczce od problemów i zakończeniu swego życia
- rozdawanie kolegom swoich ulubionych przedmiotów; oddawanie domowych zwierzaków w dobre ręce
- sporządzanie testamentu
- wypowiadanie komunikatów typu: „Jestem niczym”, „Nie warto się mną zajmować”, „Chciałbym umrzeć”, Zamierzam się zabić”, „Nie powinnam się urodzić”
Zdaniem suicydologów myśli i zamiary (tendencje) samobójcze w większości przypadków dają się odczytać z wypowiedzi i zachowań danej osoby. Z badań Amerykańskiego Towarzystwa Suicydologicznego wynika, że 80% osób, które zamierzają popełnić samobójstwo, usiłuje wcześniej w rozmaity sposób powiadomić o tym najbliższe otoczenie. Jak zatem chronić dzieci i inne bliskie osoby przed popełnieniem samobójstwa?
Co zatem może ochronić dzieci przed podejmowaniem decyzji o samobójstwie?
- spójna rodzina (której członkowie okazują zainteresowanie i udzielają wsparcia)
- umiejętność stawiania czoła trudnościom
- osiągnięcia szkolne
- poczucie więzi ze szkołą
- dobre relacje z rówieśnikami w szkole
- mała dostępność środków umożliwiających skuteczne pozbawienie się życia (broni palnej, leków, trucizn)
- umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych
- umiejętność kontrolowania impulsów
- umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów
- integracja ze środowiskiem; liczne okazje do uczestnictwa we wspólnie podejmowanych działaniach, w wydarzeniach szkolnych i kołach zainteresowań
- poczucie sensu życia, zaufanie do siebie i innych
- stabilne środowisko
- dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej
- odpowiedzialność za innych (kolegów, zwierzęta domowe itp.)
- religijność
Rodzicu, jeśli zachowania twojego dziecka budzą twój niepokój nie czekaj, poszukaj profesjonalnej pomocy i uchroń swoje dziecko przed samobójstwem.